بازخوانی و ویرایش رمان

 سوال هانیه  :  زمانیکه مى نویسم باید تا آخر داستان را بنویسم بعد از اول مرور کنم یا مثلا فصل به فصل برگردم از اول بخوانم و اصلاحش کنم؟ ممنون مى شوم راهنمایى کنید.

نظر من:  نوع چرخه ویرایش رمان در حال نگارش بستگی به روحیات و توانایی خود نویسنده دارد و نمی توان قاعده و قانون کلی برای آن وضع کرد. نویسندگانی بودند و هستند که پاراگراف به پاراگراف پیش می روند, یعنی بعد از نوشتن هر پاراگراف یا صحنه آنقدر روی همان چند سطر کار می کنند تا به نظرشان به صورت بی عیب و نقصی در بیاید و بعد نوشتن باقی سطور را ادامه می دهند. در مقابل کسانی هستند که نوشتن کتاب را بی وقفه تا پایان ادامه می دهند و زمانی که کار به سرانجام رسید شروع به ویرایش می نمایند. بنابراین ویرایش در هر مقطعی می تواند اتفاق بیافتد. اما نکاتی هست که به نظرم بهتر هست در هر شرایطی آن را لحاظ بکنیم.   

نوع ویرایش: گاه ویرایش و حک و اصلاح نوشته مربوط به بررسی نکات دستوری و اغلاط املایی و یا اشتباه در جابه جا نوشتن اسامی و یا اطلاعات غلط خواهد بود که در این صورت یک بار بررسی کار ایراد چندانی نخواهد داشت.  اما اگر پرداختن ما به ویرایش با مواردی همچون بازنویسی مجدد صحنه ها و زیرو رو کردن نوشته مربوط باشد این کار در مسیر نوشتن و اتمام کار دست اندازی خواهد کرد. یعنی موجب خواهد شد کار بسیار کند پیش برود.  در صورتی که بخواهید بیشترین تمرکزتان را به جای نوشتن به ویرایش اختصاص بدهید بدون شک به سرانجام رساندن یک کتاب کار بسیار دشواری خواهد بود. هم زمان بسیاری به طول خواهد کشید و هم این مسئله به یک وسواس فکری تبدیل خواهد شد و مهمتر از همه اینکه شاید شما را از شور و هیجان نوشتن رمان بیاندازد. 

البته برای نویسنده ای که شاید تاکیدش بیش از همه بر خلق یک کار هنری بی عیب و نقص هست و می تواند زمان بسیاری را با مواد و مصالح نوشته اش ور برود بی آنکه خسته و دل زده شود شاید صرف 10 سال هم برای آماده کردن یک رمان زمان زیادی نباشد. اما برای کسانی که به نویسندگی به عنوان یک شغل و حرفه حتی از نوع نیمه وقتش نگاه می کنند طبیعتا چنین چیزی غیر ممکن هست. مخصوصا اگر بخواهد قرارداری با ناشر ببندد و قرار باشد کار را در زمان مقرری به دست ناشر برساند. 

برای نویسندگان حرفه ای بهترین شیوه این هست که حک و اصلاحی را که همزمان با نوشتن انجام می دهند در حد اصلاحات ابتدایی از جنس بررسی ساختار دستوری جملات و یا صحت اطلاعاتی که در طی نوشتن عرض کرده اند باشد. یعنی اگر زمان افعال را به درستی رعایت نکرده اند ویرایش نمایند یا اگر در یک صفحه اسم شخصیتی را «سارا» آورده اند و سه صفحه بعد اسم همان شخصیت را  «سمیرا» نوشته اند باید در همان  نگاه سریعی که به نوشته دارند این اشتباهات را تصحیح نمایند.

اما نویسنده حرفه ای باید حواسش باشد که در حین نگارش رمان توامان به نقد و بررسی آن فکر نکند چون قطعا به ادامه کارش لطمه خواهد زد. بنابراین نویسند حرفه ای باید نوشتن را با سرعت معقولی که از دقتش نمی کاهد ادامه دهد و بعد از اتمام کل کار برای چند وقتی به سراغ کتاب نرود تا به اندازه کافی از فضای کار فاصله بگیرد. زمانی که بعد از مثلا دو هفته یا یک ماه به سراغ کتابش برگردد و به عنوان یک مخاطب و با نگاه نقادانه به کتاب خودش نگاه بکند هم می تواند ایرادات جزئی آن را مشاهده بکند و هم ایرادات کلی کار را. مثلا شاید متوجه شود فلان فصل نسبت به کل کتاب ضعیف نوشته شده. بنابراین می تواند یک تصحیح کلی برای یک دست کردن رمان داشته باشد. یا اینکه به نظرش بیاید یکی از شخصیت ها اضافه هست و می تواند به راحتی آن را با حذف چند پاراگراف از کل رمان کنار بگذارد و این به انسجام رمان کمک بکند. اما در این زمان هم نویسنده نباید بیش از حد مته به خشخاش بگذارد چون ممکن هست تار و پود رمان را از هم بگسلد و روح کلی که بر کتاب حاکم بود از بین برود. بنابراین حک و اصلاح بعد از اتمام کتاب هم نباید به میزانی باشد که رمان را آش و لاش بکند و ماهیت آن را به چیز دیگری تبدیل نماید. هر چیز در حد اعتدال می تواند موثر بیافتد اما بیش از آن نتیجه معکوس خواهد داشت.

و نکته پایانی اینکه همیشه باید به خاطر داشته باشیم هیچ اثری به معنای واقعی کلمه «کامل» و بی عیب و نقص نخواهد بود و اگر شما بخواهید به طمع رسیدن به یک اثر بی عیب و نقص مدام با نوشته تان ور بروید و آن را تغییر بدهید, بخش هایی را حذف کنید و بخش های جدیدی به آن بیافزاید جز اینکه نخواهید توانست کار را به پایان برسانید نتیجه ی دیگری نخواهد داشت.