چرا فعلا قصد ندارم کتاب رمان پیشنهاد بدهم

در برخی از پیام های دوستان درخواست می شود که کتابی از طرف من برای مطالعه رمان پیشنهاد شود. در اکثر موارد من از پاسخ به این مورد امتناع کرده ام. چرا؟

در جواب به یکی از دوستان پاسخ کوتاهی نوشتم. اما اینبار کمی بیشتر در این باره توضیح می دهم.

هر کتاب رمانی را از دو جنبه ی متفاوت می توان برای مطالعه به دیگران پیشنهاد داد:

1. تکنیکی و فنی (از نظر به کار بردن تکنیک های داستان نویسی و اجرا کردن فرم های مختلف)

2. موضوعی و ژانری (از نظر دسته بندی کتاب در موضوعات مختلف)

 در اینجا مخاطبین پیشنهاد ما نویسندگان جوان و نوقلم هستند. از نظر نوع مخاطبین هم می توان موارد مختلفی را مد نظر قرار داد:

1. سابقه ی مطالعه ی مخاطب (اینکه قبلا از چه جنس کتاب هایی خوانده و چقدر خوانده)

2. سن و سال و جنسیت و تحصیلات مخاطب.

3. علایق مخاطب (اینکه دوست دارد بیشتر در چه موضوعاتی کتاب بخواند و چه ژانرهایی را دوست دارد؟ عاشقانه/معمایی/علمی تخیلی/هنری و ...)

 متن کامل در ادامه مطلب هست. وارد ادامه مطلب شوید.

 

ضلع سوم این پیشنهاد, خود پیشنهاد دهنده هست, یعنی من, اینکه سلایق من و علایقم در پیشنهادی که می دهم تاثیر خواهد داشت.

شاید پیشنهاد دادن به یک نفر که صرفا علاقمند به مطالعه رمان هست و قصد یادگرفتن فن و تکنیک را ندارد کار آسان تری باشد. 

اما وقتی این پیشنهاد جنبه ی آموزشی دارد کار سخت تر می شود و هدایت مخاطب در یک مسیر درست دشوارتر هست. چاره ی کار در این هست که من شناخت کافی از طرف مقابلم داشته باشم و متناسب با شرایط او کتابی را برای مطالعه پیشنهاد بدهم.

اما در این فضا- سایت- دست پیدا کردن سریع به چنین شناختی از مخاطب و فهرست کردن یکسری کتاب برای او سخت خواهد بود.

درست مثل تجویز پزشک برای یک بیمار هست. هیچ پزشکی نسخه ی آماده توی کشوی میز کارش ندارد تا به محض ورود بیمار آن را جلوی رویش بگذارد و بگوید برو همین را بگیر و بخور. اول باید او را معاینه کند و بعد نسخه ای مختص او بنویسد و بدهد دستش. برای همه نمی شود یک نسخه پیچید.

البته بوده اند کسانی که همچین کاری کرده اند. فهرستی از 100 رمان برتر را از دید خودشان و بنابر نظر خودشان تهیه کرده اند و به خیل علاقمندان پیشنهاد داده اند که لیست را تهیه و مطلالعه نمایند. که این هم در جای خود مفید هست, اما چقدر به کار همه بیاید سخن دیگری هست. 

معایب پیشنهاد بدون بررسی از این قرار است:

 بسیاری از دوستانی که در اینجا درخواست پیشنهاد کتاب دارند قبلا فراوان از کتاب های عاشقانه خوانده اند. اگر من به یکی از این دوستان بگویم برو فلان کتاب از  چوبک یا گلشیری یا ساعدی یا مندنی پور را بخوان ( و فقط جنبه ی تکنیکی و فنی و آموزشی مطالعه مد نظرم باشد), آن دوستمان به احتمال زیاد بعد از یک صفحه کتاب را خواهد بست. چون احساس خواهد کرد وارد دنیای دیگری از داستان شده است. دنیایی که ورود به آن کمی سخت خواهد بود و صبر و حوصله می خواهد تا زیبایی های جهان تازه را درک بکند و با آن همراه شود و بتواند در آن نفس بکشد. و این هم به  خاطر تجربه و سابقه ی مطالعات قبلی این دوستان هست. کتابهایی از جنس کتاب نویسندگانی که نام بردم گاهی فرسنگ ها از کتاب های عاشقانه ی عامه پسند. فاصله دارد.

ادبیات سخت خوان

کتاب کسانی مانند هدایت, چوبک, ساعدی, گلشیری, مندنی پور, خسروی, صفدری, براهنی و ... کتاب هایی هستند که اصطلاحا به ادبیات سخت خوان تعلق دارند. در این رمان ها وجه اندیشه و هنر برای نویسنده مهم بوده بنابراین از معیارهایش, محض خوش آمد مخاطبین پایین نیامده. به همین جهت نیاز هست که مخاطب برای درک و دریافت کتاب انرژی بیشتری صرف بکند و کلمه به کلمه ی کتاب را با دقت بخواند و جهان کتاب را کشف بکند. موضوعات این دست کتاب ها و نحوه ی پرداخت به این موضوعات به گونه ای هست که دقت و تامل بیشتری را از سوی مخاطب می طلبد چون نویسنده سعی کرده است با فرم هایی شاید کمی پیچیده, عمیق تر به موضوع بپردازد و جزء به جزء جهان داستانش را بسازد.

ادبیات خوشخوان یا عامه پسند

کتاب های نویسندگانی همچون فهیمه رحیمی, نسرین ثامنی, مریم جعفری, م.مودب پور, و نسل تازه ای ای از آنها به ادبیات خوشخوان و عامه پسند تعلق دارد. قطعا در کتاب های این دست از نویسندگان هم نویسنده تلاش می کند که کاری بی عیب و نقص ارائه بدهد و عامه پسند نامیدن این دست از کتاب ها به معنای نفی کردن کلی آنها نیست. اما برای این دست از نویسندگان همه فهم بودن رمان الویت بیشتری دارد به همین جهت نویسنده تلاش می کند همپای خواست عامه ی مخاطبین پیش برود. یعنی روایت هایی معمولا سرراست که از یکسری کلیشه ها (هم در موضوع و هم در پرداخت ) پیروی می کنند. اکثریت رمان هایی که در سال های اخیر در فضای اینترنت (در تاپیک های رمان و سایت های دانلود رمان) منتشر شده اند هم به این دسته از کتاب ها تعلق میگیرند. موضوع عموم این رمان ها عاشقی هست. از فرم هایی ساده تر در روایت استفاده می کنند و بیشتر به احساساتی آنی و گاه سطحی متکی هستند و از آنجایی که اتفاقات با حجم زیاد و سرعت بالایی روایت می شوند امکانی برای عمیق شدن در رویدادها و شخصیت ها فراهم نمی شود.

ما در زمینه ی رمان فارسی کتاب های خیلی کمی را داریم که در حد واسط این دو نوع رمان نویسی حرکت بکند. یعنی هم از نظر قوت ادبی در سطح قابل قبولی باشد و هم اینکه بتواند عامه ی مخاطبین را به خود جذب بکند. برای همین عبور از کتاب های عامه پسند خوشخوان به کتاب های جدی سخت خوان برای خوانندگان رمان فارسی کار سختی هست. انگار که بخواهند به یکباره  پرشی چندمتری بکنند.

بنابراین اگر من بخواهم کتابی را در جهت یادگیری فوت و فن رمان نویسی پیشنهاد بدهم از دسته ی رمان های سخت خوان خواهد بود اما می دانم با سابقه ی مطالعه ای که بسیاری از مخاطبین دارند با این نوع از کتاب ها به سادگی ارتباط برقرار نخواهند کرد.

گستردگی موضوع و ژانر رمان

نکته ی بعد لحاظ کردن موضوع و ژانر کتاب در زمان پیشنهاد دادن هست. لازمه ی اینکه من بتوانم به همه ی دوستان پیشنهاد درست و موثری بدهم این هست که خودم در درجه ی اول در تمامی ژانرهای رمان به اندازه ی کافی کتاب مطالعه کرده باشم تا بتوانم بهترینشان را در هر ژانر و موضوعی پیشنهاد بدهم. که طبیعتا این امر کار مشکلی هست. من در زمینه ها و موضوعاتی مطالعه کرده ام و می کنم که باب طبع و سلیقه ی خودم هست. بابت معرفی کتاب هم دستمزدی نمی گیرم که بخواهم عمرم را به مطالعه ی همه ی ژانرهای رمان نویسی اختصاص بدهم و بعد نتیجه ی آن را در اختیار دیگران قرار بدهم.

بنابراین وقتی دوستان در زمینه های مختلفی درخواست معرفی کتاب دارند پیشنهاد می کنم خودشان دست به یک جستجوی مقدماتی در ژانر مورد علاقه ی شان بزنند و بعد راه و سرنخ را از یک جایی پیدا بکنند. شاید کمتر کسی بتواند ادعا بکند که در همه ی ژانرها و موضوعات و مکتب ها و سبک ها سررشته دارد: از رمان های علمی-تخیلی / فانتزی/عاشقانه/ معمایی و رازآلود/ پلیسی و کارآگاهی و تریلر/هنری ادبی / و ... گرفته تا  سبک ها و مکاتب مختلف مثل رمان های کلاسیک / مدرن/ پست مدرن/ رمان نو/ رئالیسم جادویی و ...

در اینترنت فهرست های مفیدی در زمینه ی معرفی رمان هست. به نظرم در هر ژانری بهتر است به متخصص آن ژانر مراجعه شود.